Ondragelijk bijgelovig

Het is moeilijk om een atheist te vinden in Brazilië. Een wereldwijd onderzoek van het onderzoeksinstituut Ipsos in opdracht van Reuters bevestigd dit. Maar drie procent van de Brazilianen antwoordt helemaal niet te geloven in “god, goden, opperwezen of wezens”. (Frankrijk is met 39% volgens het onderzoek het meest goddeloze land).

Consequentie van al dat vertrouwen is een ongelofelijk bijgelovig volkje. Reïncarnatie, boze geesten, macumba, candomblé, heiligen met genezende krachten, een kerk voor iedere bevolkingssegment (“Bola de Neve Church” is een kerk voor surfers), je kunt het zo gek niet verzinnen of er is een Braziliaan die erin gelooft.

In de Braziliaanse populaire cultuur zijn zieners en waarzeggers dan ook geen charlatans, maar helden. In twee telenovelas spelen waarzeggers momenteel een prominente rol en dan heb ik het nog niet over die eindeloze reeks “Chico Xavier” films.

Xavier leefde in de tweede helft van de 20^ste eeuw en beweerde dat zijn boeken hem woord voor woord werden ingefluisterd door overleden geesten.

De films, kinderlijke verhaaltjes over spiritisme en reicarnatie, waren grote hits in de bioscopen. Ik neem aan dat de dode auteurs hun royalties niet hebben geclaimed.

Brazilianen slikken het in ieder geval allemaal voor zoete koek. En ik wordt er een beetje kriegel van. Oh, hadden we maar een Hans Teeuwen om die religiositeit eens flink op de korrel te nemen.

De onverbeterlijke optimist

Beste Brazilaanse documentaire maker

Jõao Moreira Salles. Onthoud die naam. Heeft tenminste twee fantastische documentaires op zijn naam.

In "Entreatos" volgt hij kandidaat Lula gedurende zijn euforische gooi naar het Brazilaanse presidentsschap in 2002.

Op dat moment is de PT nog onbesmeurd door de macht en de toekomstige president gunt de documentaire maker een ongekende kijk achter de schermen van zijn campagne. Naïef, wellicht. En in de documentaire zijn de kiemen van de corruptie, het machtsmisbruik en de ijdelheid inderdaad al zichtbaar. Maar nog evidenter zijn het charisma en de vingervlugge inteligentie van de toekomstige president.

Niet over te slaan voor wie dit iconish figuur in de Brazilaanse moderne geschiedenis wil begrijpen.

De tweede, fantastische documentaire van Salles heb ik gisteravond gezien: "Noticias de uma guerra particular".

Korrelig, grauw, surrealistisch. Absoluut noodzakelijke kost voor wie fan is van het Brazilaanse gangster genre. Films als "Cidade de Deus" en "Tropa de Elite" zijn rechstreeks van deze documentaire af te leiden.

Je wordt weer even geconfronteerd met de ingeroeste ongelijkheid van dit land, een pervers model dat al 500 jaar 'werkt' door grote delen van de samenleving dom, bedwelmd en afgeleid te houden.

Multikul

Dit weekend werd mijn vader 70 en vierde dat met een groot feest in zijn geboortestad Abaéte, een slaperig stadje in het westen van Minas Gerais.

Het was ontroerend. Kosmopolieten en cowboys, oud-communisten en ultra-conservatieven, millenials en bejaarden die een Ford T in ronkende lijve hebben gezien, Brazilianen, Mexicanen, Nederlanders. Allemaal bij elkaar in dit stadje dat rechtstreeks uit een boek van Gabriel Garcia Marques lijkt te zijn gelicht.

Ergens tussen mijn 3de caipirinha en mijn 4de whisky vroeg Daniel, een succesvolle zakenman uit São Paulo, een vraag die mij al vaker is gesteld. Hij was onlangs nog in Nederland geweest en kon niet inzien waarom ik weg was gegaan. En in een moment van dronken helderheid flapte ik het eruit: Anders Breivik.

Breivik is namelijk een manifestatie van een krachtige onderstroom die al enkele eeuwen door het Europese continent sleurt, een hydra die steeds één van zijn koppen opsteekt als de zaken er niet zo goed voor staan. Na 11 september, en helemaal na de moord op Pim Fortuyn, voelde ik hoe Nederland steeds meer in de ban van dit monster raakte. De multiculturele samenleving werd dood verklaard en ik voelde me opslag een vreemdeling.

Eigenlijk is het bijzonder vermakelijk om te zien hoe dezelfde conservatieve commentatoren die elke terrorist terugvoeren tot de geweldadige natuur van de Islam, zich nu in allerlei bochten wringen om Breivik af te schilderen als een eenling. Westerse normen en waarden brengen nu eenmaal geen monsters voort.

Maar dat is natuurlijk het hele probleem. Er bestaat helemaal geen netjes afgebakende verzameling van Westerse normen en waarden. Je kunt niet spreken van de Nederlandse cultuur in de 21ste eeuw zonder het te hebben over de invloed van migranten op diezelfde cultuur. Marokkaanse straatcriminelen zijn net zo goed manifestaties van die Nederlandse cultuur als, pak m beet, boterhammen met pindakaas. Wilders en co grijpen terug naar een mythische samenleving die nooit bestaan heeft.

En met de krampachtige pogingen om de 'vreemde' waarden uit te stoten, gooit rechts Europa de enige waarden die er echt toe doen overboord: de republikeinse waarden van de verlichting. Het kan geen kwaad om te benadrukken dat er in het republikeinse ideaal geen plaats is voor het begrip allochtoon. Je bent een burger of je bent het niet, en daarmee klaar.

Het is daarom tekenend dat Breivik de beeldspraak van de kruistochten aanhaalt. Want zijn waanzinnige acties laten haarfijn zien waar het anti-republikanisme uiteindelijk toe leidt: de duistere middeleeuwen.

Zover komt het natuurlijk niet. Maar ik had geen zin om te wachten totdat de pendule de andere kant op zou komen. En dus drink ik nu caipirinhas in dit continentaal, multicultureel land. Brazilië kan ook de nodige dosis republikeinse waarden gebruiken, geloof me, maar hier koestert tenminste niemand fantasieën over superieure Braziliaanse normen en waarden. Niet zonder uitgelachen te worden, in ieder geval.

En dat is al een hele vooruitgang.