Het was ontroerend. Kosmopolieten en cowboys, oud-communisten en ultra-conservatieven, millenials en bejaarden die een Ford T in ronkende lijve hebben gezien, Brazilianen, Mexicanen, Nederlanders. Allemaal bij elkaar in dit stadje dat rechtstreeks uit een boek van Gabriel Garcia Marques lijkt te zijn gelicht.
Ergens tussen mijn 3de caipirinha en mijn 4de whisky vroeg Daniel, een succesvolle zakenman uit São Paulo, een vraag die mij al vaker is gesteld. Hij was onlangs nog in Nederland geweest en kon niet inzien waarom ik weg was gegaan. En in een moment van dronken helderheid flapte ik het eruit: Anders Breivik.
Breivik is namelijk een manifestatie van een krachtige onderstroom die al enkele eeuwen door het Europese continent sleurt, een hydra die steeds één van zijn koppen opsteekt als de zaken er niet zo goed voor staan. Na 11 september, en helemaal na de moord op Pim Fortuyn, voelde ik hoe Nederland steeds meer in de ban van dit monster raakte. De multiculturele samenleving werd dood verklaard en ik voelde me opslag een vreemdeling.
Eigenlijk is het bijzonder vermakelijk om te zien hoe dezelfde conservatieve commentatoren die elke terrorist terugvoeren tot de geweldadige natuur van de Islam, zich nu in allerlei bochten wringen om Breivik af te schilderen als een eenling. Westerse normen en waarden brengen nu eenmaal geen monsters voort.
Maar dat is natuurlijk het hele probleem. Er bestaat helemaal geen netjes afgebakende verzameling van Westerse normen en waarden. Je kunt niet spreken van de Nederlandse cultuur in de 21ste eeuw zonder het te hebben over de invloed van migranten op diezelfde cultuur. Marokkaanse straatcriminelen zijn net zo goed manifestaties van die Nederlandse cultuur als, pak m beet, boterhammen met pindakaas. Wilders en co grijpen terug naar een mythische samenleving die nooit bestaan heeft.
En met de krampachtige pogingen om de 'vreemde' waarden uit te stoten, gooit rechts Europa de enige waarden die er echt toe doen overboord: de republikeinse waarden van de verlichting. Het kan geen kwaad om te benadrukken dat er in het republikeinse ideaal geen plaats is voor het begrip allochtoon. Je bent een burger of je bent het niet, en daarmee klaar.
Het is daarom tekenend dat Breivik de beeldspraak van de kruistochten aanhaalt. Want zijn waanzinnige acties laten haarfijn zien waar het anti-republikanisme uiteindelijk toe leidt: de duistere middeleeuwen.
Zover komt het natuurlijk niet. Maar ik had geen zin om te wachten totdat de pendule de andere kant op zou komen. En dus drink ik nu caipirinhas in dit continentaal, multicultureel land. Brazilië kan ook de nodige dosis republikeinse waarden gebruiken, geloof me, maar hier koestert tenminste niemand fantasieën over superieure Braziliaanse normen en waarden. Niet zonder uitgelachen te worden, in ieder geval.
En dat is al een hele vooruitgang.
